Karaciğer Nakli

Karaciğer naklinin sağkalıma etkisi var mı?

Karaciğer transplantasyonu, akut ya da kronik karaciğer yetmezliği gelişen hastalar için yeniden yaşam şansı olmuştur. Nedenlerine bağlı değişiklikler göstermekle birlikte, karaciğer naklinin sağkalım sonuçları ilk uygulandığı 1960’lardan bu yana ciddi anlamda iyileşmiştir. Dünya genelinde ortalama olarak 1 ve 5 yıllık hasta sağkalımı %86-92 ve %73-76 düzeylerindedir.

Karaciğer ve böbrek naklinde çalışmayan organlar çıkarılıyor mu?

Karaciğer naklinde hemen her zaman hastalıklı karaciğer çıkarılır ve aynı yere sağlıklı tam ya parça karaciğer takılır. Böbrek naklinde ise çalışmayan böbrekler yerinde bırakılarak yeni böbrek kasıkta ayrı bir yere nakledilir.

Çalışmayan böbreklerinde çıkarıldığı 2istinai durum vardır. Bunlardan ilki, böbreklerin kistlerle dolu olup büyük boyutlara eriştiği poliklistik böbrek hastalığıdır. Buradaki çıkarılma nedeni yeni takılacak böbreğe yer açmaktır. İkincisi ise çalışmayan hastalıklı böbrek ya da böbreklerin kronik enfeksiyon odağı haline gelmesidir. Enfeksiyon ortamında nakil mümkün olmadığından, önce odaktan kurtulmak gerekmektedir.

Karaciğer nakli olamam gerekse yeni bir karaciğeri en hızlı nasıl bulurum?

Bunun için birkaç seçeneğiniz var. En hızlısı 4. derece kan veya kayın akrabalığı olan bir yakınınızdan parça karaciğer almanızdır. Bu canlı vericiden karaciğer naklidir ve hiç de kolay bir süreç değildir. Alan ile veren arasında akrabalık ilişkisi yanında kan grubu uyumu olmalıdır. Verici sağlıklı,18’ini tamamlamış, tercihen de 55 yaşından küçük olmalıdır. Özgür karar vermeli, farik ve mümeyiz olmalıdır. Vericinin karaciğeri anatomik olarak ikiye bölünmeye uygun olmalıdır. Karaciğer fonksiyonları rezervi normal olmalıdır. Karaciğer yağlanması minimal olmalıdır. Alınan parça alıcıya, kalan parça da vericiye yeterli olmalıdır. Alıcının da nakil ile yaşam beklentisi %70’in üzerinde olmalıdır. Sağlıklı bir vericiyi gönüllü de olsa böylesi riskli işleme alıcıdaki düşük yaşam beklentisi ile götürmek doğru bir yaklaşım değildir.

Alıcının ve vericinin uygun olup olmadığını anlayabilmek günler sürebilir. Hem alıcıda hem de vericide bir dizi ilaçlı film çekimleri, kan tetkikleri, konsültasyonlar gerekir. Mantar zehirlenmesi gibi acil nakil ihtiyacının olduğu haller dışında hazırlık süresi ortalama 5-10 gün sürebilir.

Kimler kadavra organ bağışıcısı olabilir?

18 yaşını doldurmuş, akli dengesi yerinde olan herkes organ bağışında bulunabilir. Günlük uygulamada bağış kartı doldurmak farkındalık yaratmaya yarar. Ailenizin organ bağışı konusunda ne düşündüğünüzü bilmesi önemlidir. Çünkü organ bağışı yaptığınıza dair kartı imzalamış olsanız bile, beyin ölümü gibi bir şansızlık geliştiğinde, organlarınızın kullanılabilmesi için birinci derece yakınlarınızdan onay alınması gerekecektir.

Kimler canlıdan nakil için organ vericisi olabilir?

18 yaşını doldurmuş, akıl ve beden sağlığı yerinde olan herkes bağışcı olabilir. Varsa, eşinin onayı değil ama süreçten haberi olduğunun belgelenmesi istenmektedir.

Bana karaciğerinin bir parçasını verecek kişi için risk var mı?

Her cerrahi işlemde risk vardır. Canlı vericiden karaciğer parçası (greft) alınması işleminde alınacak olan parçanın hacmi büyüdükçe risk de buna paralel olarak artar. Örneğin karaciğerin sağının alınması solunun alınmasından daha risklidir. Dünyada bu ameliyattan dolayı hayatı kaybetme riski %0,2-0,5 arasındadır.

Buna engel olmak için, vericide olması istenen özellikleri açısından bazı sınırlamalar pratik uygulamalarda kabul görmüştür. Örneğin, vücut kitle indeksi 30’un altında, karaciğer yağlanma oranı düşük olmalı, doğum kontrol hapı kullanımı varsa da kesilmelidir.

Ayrıca, vericilerde ölümcül olmayan ama uzun yatış, girişimsel ya da cerrahi işlemler gerektiren, safra kaçağı, kanama, damar tıkanması, enfeksiyon gibi komplikasyonlar da gelişebilir (%7-15).

Akrabalarım arasında uygun bir verici bulunamadı. Akraba olmayan bir kişi vermek isterse bu mümkün mü?

Mümkün. Ancak, alıcı ve vericinin tıbbi uygunluğu belirlendikten sonra dosyaları İl Sağlık Müdürlüğü Tıbbi Etik Kurulunun onayına sunulur. Onay verilmesi halinde nakilleri yapılır.

Bana karaciğer parçasını bağışlayacak bir canlı vericim yok. Kadavradan nakil için ne yapmalıyım?

Hangi karaciğer nakil merkezinde nakil olmak istiyorsanız, o merkezin kadavra organ bekleme listesine kaydolmanız gerekir. Böylece ulusal ve bölgesel kadavra organ havuzdan gelebilecek organla nakil olma şansınız olacaktır. Organ bağışı ülkemizde oldukça kısıtlı olduğundan listedeki alıcılar içinkadavra karaciğer bekleme süreleri uzun olabilir.

Karaciğer greftleri nakil sonrası kaç yıl dayanır?

Karaciğerin yaşı yoktur denilebilir. Böbrek greftlerinde olduğu gibi nakil sonrası ortalama 12-15 senelik bir çalışma süresinden bahsedilemez. Nakil sonrası 30-40 seneler, güncel örneklerle de test ettiğimiz için normal görünmektedir.

Kadavra karaciğerlerde yaşın önemi var mı?

Aynı şartlar altındaki genç bir karaciğerin, yaşlı bir karaciğerden daha iyi performans göstereceği kesindir. Ancak, veren kişinin yaşının genç olması karaciğerinin iyi durumda olacağı anlamına gelmez. Kendine iyi bakmış 80 yaşındaki bir vericinin kadavra karaciğeri çok performan olabilir. Asıl olan, ölen kişinin geçmişte  karaciğerine nasıl muamele etmiş olduğu, var olan hastalıkları ve aldığı ilaçlardır.

Karaciğer nakli ameliyatı ne kadar sürer?

Alıcı ameliyatının süresi, hastanın ve greftin özelliklerine göre geniş bir zaman aralığında değişir. Ancak, ortalama 6-8 saat sürdüğü söylenebilir.

Kadavra organ bağışının düşük olduğu ülkelerde donör sayısını arttırmak için neler yapılmaktadır?

Karaciğer naklinin başarısı arttıkça, karaciğer nakline olan talep de artırmıştır.Ancak, ülkemizde ve dünyada kadavra organ bağışı, artan bu talebi karşılayamamıştır. Kadavra organ beklerken ölenlerin sayısı giderek artmıştır. Bunu çözmek için, kadavra karaciğerinin ikiye bölünmesi ve iki ayrı kişiye nakledilmesi yaklaşımı uygulamaya sokulmuştur(split transplantasyon). Daha sonra, canlıdan alınan parça karaciğerlerin nakledilmesi gündeme gelmiştir. Başlarda sol lateral segment ya da sol karaciğer nakledilirken deneyim arttıkça sağ karaciğerin de alınmasına başlanmıştır.

Kadavra bekleme listesinde sıralama neye göre yapılmaktadır?

Listeleme hastaların MELD puanlarına göre yapılır. MELD puanı hastaların kanından yapılan analizlerdeki INR, bilirubin, kreatinin ve sodium değerlerine göre hesaplanır. Hastanın durumu ağırlaştıkça MELD puanı da yükselir. Kısaca, listeye yazıldığınız tarihin sıralamada önemi yoktur. Amaç kadavra greftlerinin, nakilden en çok fayda görecek durumu kötü hastalara nakledilmesini sağlamaktır. Listeye direkt ve en baştan giren istisnai durum akut karaciğer yetmezliği durumlarıdır. Örneğin, zehirli mantar yemek suretiyle akut karaciğer yetmezliğine giren hastalar acil karaciğer ihtiyaçları nedeni ile listenin başına yazılırlar. 

Karaciğer kanserinde (hepatoma, HCC) nakil için bir sınırlama var mı?

Kadavradan nakil için:

Eğer HCC karaciğerin dışında bir alanda tespit edilirse, yani metastaz yapmışsa nakil yapılamaz.

HCC, Milan kriterlerinin ötesinde ise (Milan kriterleri = tek tm ≤ 5 cm, 2-3 tm ≤3 cm, vasküler invazyon ve ekstrahepatik yayılım yok) hasta ulusal kadavra organ bekleme listesine yazılamaz. Eğer hasta tedavi görür, kanser odakları Milan kriterlerine uygun hale gelirse, tekrar değerlendirilip listelenebilir.

Canlıdan nakiller için:

Eğer HCC karaciğer dışında tespit edilirse, yani metastaz yapmışsa nakil yapılamaz.

Milan kriterlerinin ötesindeki kanserli hastalara nakil yapıp yapmamak nakil merkezlerinin değerlendirmelerine bağlıdır.

Karaciğer nakli olan kişi tekrar nakil olabilir mi?

Olabilir. Genel durumu uygun, nakil olma şartlarını da yerine getiriyorsa canlıdan ya da kadavradan tekrar  nakil olmayı kısıtlıyan bir sayı sınır yoktur.

Organ nakli giderleri nasıl karşılanıyor?

TC vatandaşlarının SGK anlaşmalı nakil merkezlerindeki giderlerini SGK karşılamaktadır.

Kadavra karaciğeri ile canlıdan alınan karaciğer arasında ne fark vardır?

İlki tam diğeri parça karaciğerdir. Yani, beyin ölümü gelişen bir kişiden alınan karaciğer hemen herzaman tam karaciğer olarak nakledilir.Canlı vericilerden yapılan nakillerde ise karaciğerin bir parçası nakledilir. Hacim açısından kadavra karaciğeri canlıdan alınan parça karaciğere göre daha avantajlıdır.

Ancak, kadavradan gelen karaciğerin hangi yaşta, nasıl bir geçmişi olduğunu kontrol edemeyiz. Ameliyat genelde gecenin bir vakti, acil şartlarda yapılır, karaciğer dahil alınan organlar da uzun süre buzda saklandıktan sonra nakledilir (6-8 saat). Canlı vercilerden nakillerde ise vericinin kim olduğunu, yaşını, sağlık durumunu biliriz. En uygun vericiyi araştırmak için yeterli süremiz vardır. Nakil ameliyatı da bizim tarafımızdan tespit edilmiş gün ve saatte başlar. Ayrıca organın buzda saklaman süresi genelde 1 saati geçmez. Karaciğerin kalitesi ve sürecin kontrol edilebilirliği açısından, canlı vericiden nakiller kadavradan nakillere göre daha avantajlıdır.

Bir de nakil için bekleme süresi konusu vardır. Kadavra nakil bekleyenler, ulusal kadavra bekleme listesine yazıldıktan sonra kendi MELD puanları ve ülkedeki organ bağışının az ya da çok olmasına bağlı değişik süreler boyu beklerler. Canlıdan nakillerde ise alıcı ve verici uygunsa bekleme süresi yoktur. Bekleme süresi açısından canlı vericiden nakiller kadavradan nakillere göre çok daha avantajlıdır

Son olarak, canlıdan karaciğer nakillerinin, sağlayacağı duygusal tatmin dışında veren kişiye hiçbir katkısı yoktur. Aksine, sağlıklı ve genç bir bireye ameliyatın riskleri eklenecektir. Vericinin sağlığı açısından bakıldığında ise kadavradan karaciğer nakilleri daha akılcı ve sayıca arttırılması gereken nakil türüdür.